Test-beeld is een conversation piece waarop gezeten kan worden als tastbaar instrument in een ontwerpend, interactief onderzoek naar de (potentiele) rol van het object(vorm) en spel binnen participatieve democratische processen een nieuwe geëngageerde speelse democratie.
Lokale democratie van morgen gaat niet meer over het verzamelen van meningen en het sluiten van compromissen, die uiteindelijk een slap gemiddelde blijken te zijn van goede ideeën en diverse belangen, zoals ook Hannah Arendt verafschuwde. Waar het volgens ons wel over zal (moeten) gaan is het creëeren en begeleiden van toegankelijke en gelijkwaardige processen van bouwen aan de samenleving. Voor een gezond resultaat moeten fysieke, ruimtelijke, mentale en sociale lagen van deze samenleving hierbij samenwerken en samenkomen. In dit proces zal de grens tussen burger en professional steeds minder relevant blijken. Zijn we tenslotte niet allemaal professioneel burger?
Belangrijkste vraag in dit ontwerpend onderzoek is dan ook hoe vorm te geven aan deze processen? En, hoe brengen we deze verder dan praktijken van ‘schijnparticipatie’ zoals we helaas zo vaak tegenkomen? Omdat wij geloven in, en functioneren als doendenkers, bepaalt deze manier van werken ook de vorm (en de uitkomst) van het project: een geëngageerd, participerend, beweeglijk, (inter)actief en reflectief ontwerp-experiment, waarbij onderzoek- en ontwerpproces hand in hand gaan en elkaar bestuiven.
Van democratie naar publieke ruimte
Politiek is ontwerpen. Het gaat over plannen maken voor, en vormgeven aan een mooie samenleving en het creëeren van een wereld waarin, en waardoor wij zo soepel mogelijk samen kunnen bewegen. Ontwerpen is ook politiek. Hoe groter de schaal, hoe duidelijker die relatie wordt: met name binnen de stedenbouw en de architectuur wordt dit zichtbaar. Vorm en ruimte zijn niet alleen de concretisering van ideologieën, het zijn ook de bouwstenen van die ideologieën. Hoewel interessant, is het ook een valkuil, vooral wanneer deze praktijk functioneert via top-down hierarchiën en deterministische lange termijn trajecten, die geen ruimte laten voor reactie en interactie met de praktijk – totdat het er staat, er al veel geld in is gepompt en het resultaat (relatief) onomkeerbaar is.
Democratie vindt binnen onze visie plaats in de ruimte tussen verschillende leefwerelden, die de potentie behuist om de diversiteit van leefwerelden met elkaar in gesprek te brengen. Publieke ruimte maakt dit ‘tussen’ fysiek en is volgens ons daarom bij uitstek het speelveld voor (de vernieuwing van) deze processen. Democratie ontwikkelt zich van binnenuit, de samenleving ontstaat op straat.
Publieke ruimte als speelkamer voor ‘directe democratie’
Het concept ‘publieke ruimte’ staat van oudsher voor een democratische ruimte, waar ontmoetingen en uitwisseling van gedachtengoed plaats kan vinden. Het is de fysieke manifestatie van wat Jürgen Habermas de publieke sfeer noemde. Maar het vrije en openbare karakter van de publieke ruimte staat onder druk. De publieke ruimte is in de loop der tijd geformaliseerd en wordt gereguleerd en gecontroleerd op manieren die het vrije experiment en de toevallige ontmoeting helaas beperken. Daarentegen worden het internet en social media vaak aangehaald als nieuwe publieke ruimten.
Ondanks dat wij de waarde en nieuwe mogelijkheden hiervan erkennen en omarmen, zijn wij ervan overtuigd dat de publieke ruimte haar functie en potentieel als open, vrije en democratische ruimte nog niet heeft verloren. Sterker nog, de fysiek-ruimtelijke context van de straat en het plein is nog belangrijker, om betekenis te geven aan hetgeen zich in het virtuele domein versneld ontwikkelt. De fysieke publieke ruimte faciliteert een plek voor materialisatie en het ‘eigen-maken’ hiervan binnen menselijke, lokale schaal en zal die rol opnieuw en steeds meer gaan vervullen. Daarmee context en ruimte biedend aan een geëngageerde en spontane ‘directe democratie’ zoals ook Arendt die beoogde.
Doendenken
Met de opkomst van de ontwerp-discipline als een op zichzelf staand vak, zijn fysieke en mentale creatie steeds meer van elkaar gescheiden geraakt. Er is theorie en er is praktijk, tekenen en maken, denken en doen. Ontwerpen in traditionele zin is onlosmakelijk verbonden met het denken in eindbeelden. Objecten hebben een van te voren bedachte vaste plaats, vorm en functie. Het aspect tijd of verandering wordt daarbij vaak niet of onvoldoende meegenomen, waardoor er weinig ruimte overblijft voor spontaniteit of ‘organische’ groei, doordat het (onbedoeld) de burger / gebruiker buiten spel zet. De openbare ruimte is nu de creatie-ruimte van de professional. Als ‘bewoner’ mag je hoogstens (semi)participeren, niet doen maar méédoen.
Wij geloven niet in eenrichtingsverkeer en het denken in statische eindresultaten, maar in de dynamiek van een organisch, iteratief proces van interactie, actie en reactie – een ‘spel’ dat ruimte geeft aan verrassing en verwarring. Wij ontwikkelen daarom een toolbox waarin spel en realiteit samenkomen bestaande uit bouwstenen zonder vaste plaats of functie en zijn tastbare, abstracte objecten. Een conversation piece waarop gezeten kan worden en waar je je teen aan kunt stoten, als tastbaar instrument voor een nieuwe geëngageerde speelse democratie. Je mag de openbare ruimte aanraken en veranderen, elke dag opnieuw. Zoals kinderen door met blokken te spelen op een creatieve, speelse en constructieve wijze leren samen te werken. Op deze manier ‘bouwen’ we, al spelend en reagerend, samen en van binnenuit aan stad en samenleving. Want het volk maakt de bijenkorf, niet andersom.
Test-beeld
Dit plan borduurt voort op eerdere ervaringen van ons als ontwerpers / onderzoekers (zie bijlage) waarop wij in eigen beheer willen doorpakken met daardoor meer ruimte voor onderzoek en begeleiding van het vervolgproces (dat plaats kan vinden ná het afleveren van een ontwerp).
Startpunt is de ontwikkeling van een prikkelende, (inter)actieve, toolkit voor de publieke ruimte, als instrument voor productie, reproductie en vernieuwing van de directe samen-leefomgeving. Hiermee willen we de potentie van de blokkendoos als publiek instrument verder ontdekken, doorontwikkelen en deelbaar maken.
Het spel dat hieromheen ontstaat zal aanleiding zijn tot gesprek, discussie en observatie, een actief onderzoek naar de rol die concrete objecten kunnen vervullen binnen democratische processen. We scheppen een real-life ‘proefopstelling’ van sociaal experiment in de praktijk met tweeledig resultaat: inzicht (door het monitoren van de interventie) én concreet effect van het experiment zelf. Omdat de toolkit uitdaagt tot interactie en reactie zal deze continu in beweging zijn en een middel waarmee we de rol van objecten in participatie processen en het democratische spel van de publieke ruimte al doende kunnen onderzoeken (re)produceren en constant herdefiniëren.
Vernieuwend
Participatie 2.0 – actieve deelname // hands-on bouwen aan de buurt / leefomgeving
Onderzoekend doen > proefopstelling van sociaal experiment in de praktijk met tweeledig resultaat: inzicht (door het monitoren van de interventie) én concreet effect van het experiment zelf.
Impact
Objecten die blijvend uitdagen tot interactie. Je mag de openbare ruimte aanraken/ veranderen. Steeds maar weer. Eindeloos > constante (re)productie van publieke ruimte / placemaking
Volgens ons gaat ‘nieuwe democratie’ ook over die relatie tussen ontwerp en samenleving – maar onderscheidt zij zich door een grotere flexibiliteit, kortere termijn, kleinere schaal en directere reactiesnelheid. Bovendien wordt zij niet per definitie gevormd en geïnitieerd van bovenaf, maar van binnenuit het systeem, dat een samenspel is van de professionals en burgers, denkers en doeners – ontwerpers en onderzoekers, die in zekere mate in ons allemaal zitten. Op deze manier bouwen wij aan (en spelen wij in) onze directe leefomgeving, hands-on en (inter)actief. Waarbij grote en verre ideëen dichtbij vorm, gezicht en context krijgen. Op deze manier geven we vorm en invulling aan onze interpretatie van social design en haar potentie en dragen we bij aan een nieuwe geëngageerde interactieve democratie.
Overdraagbaar
Toolbox kan reizen en is dupliceerbaar – opgedaan inzicht is overdraagbaar door registratie van en reflectie op proces.
