Aanleiding
Amersfoort is een stad met al een behoorlijke traditie op het gebied van bestuurlijke ontwikkeling. We noemen bijvoorbeeld de vele burgerinitiatieven zoals Het Nieuwe Samenwerken, de G1000 en het vervolg ervan in de wijk.
Al jaren zijn vier inwoners samen met diverse andere Amersfoortse burgers actief betrokken bij initiatieven gericht op het versterken van de democratie. Het laatste jaar spitst zich dat steeds meer toe op een experiment met een gelote burgerraad met als basis het model van Bouricius en geïnspireerd door het boek van David van Reybrouck ‘Tegen verkiezingen’. Op 11 maart 2015 hebben twee van hen hierover een pitch gehouden in de Broedplaats – het netwerk van inwoners, ambtenaren, raadsleden en wethouder die bij elkaar komen. Hier kunnen ideeën gedeeld worden en medestanders voor plannen geworven worden. De ideeën kunnen gaan over: 1) verbeteren van de samenwerking tussen stad en stadhuis; 2) vernieuwen van de lokale democratie.
Ter plekke sloten zich een raadslid, de griffier en een ambtenaar zich bij de groep inwoners aan – de werkgroep ‘Nieuwe Democratie’ gaat aan de slag. Hun gezamenlijke uitdaging is een gelote burgerraad te realiseren, en in het proces daar naartoe zo veel mogelijk te leren.
Het plan van de ‘Werkgroep Nieuwe Democratie’
De werkgroep werkt toe naar de ontwikkeling en uitvoering van een experiment in Amersfoort met een gelote burgerraad. Met dit experiment willen we onderzoeken: 1) of en hoe een gelote burgerraad een positieve bijdrage levert aan de betrokkenheid van inwoners bij het proces van democratische besluitvorming in hun gemeente, en 2) hoe daarbij de relatie tussen een burgerraad van gelote burgers en de gemeenteraad bestaande uit gekozen vertegenwoordigers vormgegeven kan worden. Cruciaal daarbij de ruimte die de gemeenteraad geeft aan de gelote burgerraad.
De reeds uitgevoerde en lopende acties
De werkgroep heeft zich tot op heden gericht op het definiëren van randvoorwaarden en overige specificaties die voor het opzetten van dit experiment van belang zijn. De resultaten daarvan heeft de werkgroep op 21 april 2015 in een Raadsacademie de gemeenteraad van Amersfoort gepresenteerd en besproken. Dit was een positieve bijeenkomst waarbij alle fracties in een open sfeer werden uitgedaagd om mee te denken over een experiment. Er zijn vragen gesteld door raadsleden die de werkgroep nu verder onderzoekt. De bevindingen daarvan worden opnieuw voorgelegd en besproken tijdens een volgende Raadsacademie in de herfst 2015.
Als Democratic Challenge project verwachten wij de voorbereidingen van het experiment te versnellen en de randvoorwaarden voor het experiment in een bredere setting te kunnen ontwikkelen en toetsen. Zo zijn er vragen over de representativiteit van de gelote groep: Moet de gelote burgerraad een afspiegeling zijn van de lokale samenleving? Zo ja, (waarom) en via welk instrumentarium kan dat gewaarborgd worden? Er zijn diverse bronnen onderzocht die te maken hebben met de omvang van de te loten groep inwoners: statistisch onderzoek en historisch onderzoek. We willen onder meer een statisticus raadplegen die ervaring heeft met loting.
We werken een stroomschema uit waarin bestaande structuren (gemeenteraad, ambtelijke organisatie, College, enz.) waar mogelijk gecombineerd worden met benodigde nieuwe structuren in het experiment (agendaraad, planraad, procedureraad, e.d. naast de burgerraad).
We onderzoeken waar een onderwerp aan moet voldoen om geschikt te zijn voor het experiment. Is een wijkgebonden onderwerp en daarmee ook een op een wijk gericht experiment het beste? We nemen reeds besloten onderwerpen uit het archief van de gemeenteraad door om gevoel hierbij te krijgen. Daarnaast werpen we een blik op die onderwerpen die geagendeerd staan voor behandeling in de gemeenteraad in de tijd die voor ons ligt.
We hebben een crashtest gedaan om te bepalen wat in het voortraject nodig is om ervoor te zorgen dat het experiment de grootste slagingskans heeft. Hieruit werd duidelijk dat vooraf informeren heel belangrijk zal zijn. (Informeren/consulteren van inwoners, de fracties van partijen in de gemeenteraad, van lokale media/pers, van het College en de ambtelijke organisatie, enz.)
Acties in de toekomst
Naast de praktische onderzoeken en voorbereidingen zien wij een noodzaak om meer kennis te vergaren en om de (zich ontwikkelende) ideeën te delen. Het doel is om overeenstemming met de gemeenteraad van Amersfoort te bereiken over het daadwerkelijk uitvoeren van een experiment. Wij proberen de gemeenteraad te ‘verleiden’ een zo groot mogelijk mandaat te laten geven. Een belangrijk aspect is het delen van informatie.
Daarom willen we:
1. Experts inschakelen voor het verder uitdenken van het experiment, bijvoorbeeld op het gebied van lokaal bestuur/lokale democratie, organisatiekunde/procesbegeleiding, psychologie, communicatie, en statisticus met ervaring in lotingsystemen
2. Een symposium over gelote burgerraad organiseren die bijdraagt aan het creëren van draagvlak bij raadsleden, ambtenaren en inwoners. Hierbij willen we een aansprekende spreker (van de burgerraad uit Ierland of IJsland, Terrill Bouricius, David van Reybrouck, …) uitnodigen, andere experts en waar mogelijk samenwerken met andere actieve gemeenten zoals Zeist en Peel en Maas (die recentelijk een experiment met een sociale burgerraad is gestart). We willen de opbrengst publiekelijk delen. Hiervoor is een goede videoregistratie van het symposium belangrijk.
3. Een animatiefilmpje laten maken dat op krachtige en simpele wijze weergeeft wat een gelote burgerraad is en hoe een experiment hiermee eruit ziet. Dit kan gebruikt worden in de aanloop van het experiment (informeren, draagvlak creëren) en ook tijdens het experiment (bijv. bij het overtuigen van de ingelote inwoners om daadwerkelijk mee te doen).
4. Criteria formuleren om mogelijke onderwerpen voor het experiment te kunnen selecteren.
5. Tot slot onderzoeken welke mogelijkheden en voorwaarden er zijn om eenmalig (of in het vervolg) van bestaande besluitvormingswetgeving af te wijken, als dat voor het slagen van het experiment noodzakelijk is.
Vernieuwend
De theoretische basis voor dit experiment is het democratisch vernieuwingsmodel dat door de wetenschapper Terrill Bouricius is ontwikkeld. Wij willen met het experiment bijdragen aan de bewustwording van inwoners, raadsleden, ambtenaren en collegeleden dat er meerdere manieren zijn om de democratie te organiseren. Het experiment borduurt voort op degene die eerder in Ierland, IJsland, Canada en Nederland zijn gedaan, maar gaat verder dan dat. Het behelst alle fases van initiatief tot besluitvorming en controle, en vormt een transparant en evenwichtig systeem waarbij kennis, expertise, ervaring en belangenbehartiging op een nieuwe manier een plek krijgen.
Het experiment doen biedt de kans om concrete ervaringen op te doen en theorievorming over democratische vernieuwing en versterking in de praktijk te toetsen (doen, leren, verbeteren).
Impact
Wij verwachten dat dit experiment de eerste stap is in een proces dat binnen een paar jaar leidt tot een blijvende verandering in de wijze waarop in Amersfoort besluiten worden genomen – dat naast het reguliere democratische systeem via de gemeenteraad, besluitvorming via een gelote burgerraad ingezet wordt.
Overdraagbaar
Wij willen al onze bevindingen en ervaringen publiekelijk delen. Het experiment is in principe overdraagbaar aan iedere gemeente in Nederland. Omdat gemeenten sterk van elkaar verschillen zullen ook de nodige randvoorwaarden om een dergelijk experiment op te zetten per gemeente verschillen. Wij willen met ons project in samenwerking met andere gemeenten kritische randvoorwaarden en objectieve criteria vaststellen waaronder een gelote burgerraad een plek kan krijgen in het democratisch bestel van gemeenten.
