Bootcamp van de Democratic Challenge
Over enthousiaste vernieuwers en de democratische spelregels
Het bruist en borrelt van democratische vernieuwing. Niet in de zoveelste staatscommissie, maar op elke straathoek. De Democratic Challenge hield in Utrecht een bootcamp voor initiatiefnemers en experts. Verantwoordelijkheid en macht delen met burgers. Hoe doe je dat?
Een kleine honderd deelnemers doen mee. In korte energieke werksessies gaan de experimenten over tafel. Van het coöperatief ontwikkelen van een gebied en bewoners zelf laten besluiten hoe een vervallen pleintje kan worden opgeknapt, tot een vernieuwende werkwijze van de gemeenteraad.
Experimenten
De Democratic Challenge is programma van het ministerie van BZK en de VNG voor het vernieuwen van de lokale democratie. Democratie is meer dan eens in de vier jaar een hokje rood maken voor de gemeenteraad. Steeds vaker organiseren burgers zelf voorzieningen of nemen ze het initiatief voor het inrichten van een locatie. Het programma verzamelt en verbindt experimenten die overal in het land worden gehouden. Het biedt een platform om kennis en ervaring uit te wisselen en experimenten verder te brengen. Initiatiefnemers kunnen er terecht voor ondersteuning en advies van (wetenschappelijke) experts. Experimenten zijn er legio, maar programmamanager Jornt van Zuylen blijft op zoek naar nieuwe. ‘Burgers, bestuurders of gemeenteambtenaren met een plan zijn van harte uitgenodigd. We zijn bijvoorbeeld op zoek naar democratische experimenten rond de Omgevingswet. Ook zoeken we gemeenteraden die een deel van de zeggenschap daadwerkelijk willen overdragen aan burgers.’ Interesse? Kijk op democraticchallenge.nl
Rechtdoen aan de minderheid
[Foto: Jan Hoekstra, gemeenteraad Súdwest Fryslân]
De gemeenteraad van Súdwest Fryslân is zo’n raad op zoek naar een manier om burgers meer zeggenschap te geven, vertelt bootcamp-deelnemer en raadslid Jan Hoekstra (D66). ‘In een gemeente met 76 kernen is de democratie in wijken en dorpen een cruciaal onderwerp. Inwoners willen zelf verantwoordelijkheid nemen en meebeslissen. De rol van de raad verandert, we hebben een werkgroep om daarover na te denken en met ideeën te komen. Ik ben hier om inspiratie en ideeën op te doen.’ Dat lukt prima, zo blijkt. Na afloop is Hoekstra onder de indruk van de aanpak van Zeist. ‘Een fundamenteel verschil van inzicht over de democratische spelregels hebben ze daar opgelost met een werkvorm die recht doet aan de mensen met het minderheidsstandpunt. Dat is cruciaal in een democratie. Heel inspirerend.’
Ideeënwedstrijd
[Foto: Jorieke Vermeulen, gemeente Zeist.]
Het experiment in Zeist betreft een ideeënwedstrijd: de Z-Battle. De gemeente daagt inwoners uit te dromen en met een goed idee te komen voor de stad. Het beste idee wordt uitgevoerd, waarbij een combinatie van inwonersstemmen en een vakjury de winnaar bepaalt. ‘Spannend voor de gemeente, want we weten niet wat eruit komt en terugkrabbelen is geen optie,’ zegt projectleider Jorieke Vermeulen. Al was de gemeenteraad eerst wel verdeeld over de vraag of hij zelf het laatste woord moest hebben over het al dan niet uitvoeren van het winnende plan. Met de werkvorm van Deep Democracy vond de raad daarvoor een gedragen oplossing.
[Foto: Expert Louise Boelens in gesprek met deelnemers over de methode Deep Democracy om te komen tot besluitvorming met aandacht en waardering voor ieders opvattingen.]
Expertgarages
Aan tafels met uiteenlopende experts bespreken deelnemers waar ze bij hun experimenten tegenaan lopen.
[Foto: Ben van Essen, expert wijk- en dorpsdemocratie in gesprek met deelnemers uit Utrecht.]
Utrecht
Jan den Boer en Sophie Gunnink (gemeente Utrecht) bespreken een dilemma met Ben van Essen, ‘oude rot’ op het terrein van wijk- en dorpsdemocratie. ‘Eén van de belangrijkste dingen voor het functioneren van wijk- en dorpsraden zijn goede spelregels voor hoe je ruzie maakt,’ vertelt hij. Het Utrechtse vraagstuk betreft die democratische spelregels. De raad van Utrecht wil de participatie van burgers vernieuwen. ‘Hoe moeten wij daarover met de wijken in gesprek gaan?’, vraagt Den Boer zich af. ‘Willen mensen praten over democratie zonder dat het over de inhoud gaat?’ Het dilemma roept tal van vragen op. Wie moet er eigenlijk participeren in wat? Van wie moet dat? Hoe voorkom je dat actieve mensen in wijkraden vernieuwing ervaren als een aanval? Van Essen adviseert het bestaande te waarderen en van daaruit te vertrekken. ‘Bespreek met wijkraden wat een vraag zou kunnen zijn die werkt. Sluit aan bij bestaande initiatieven, dat maakt een andere energie los dan het opsommen van problemen. Vernieuwen kan energie oproepen, maar ook weerstand. Doen we het dan niet goed?’
Groningen
Een tafel verder gaat het gesprek over coöperatieve wijkraden in Groningen. Het idee is wijkbudgetten en zeggenschap over te dragen aan wijkraden die voor de helft bestaan uit gekozen raadsleden en voor de andere helft uit gekozen burgers, vertelt Liesbeth van de Wetering (gemeente Groningen). ‘Het moet een representatief en roulerend systeem worden. Hoe kun je zo’n een loting het beste vormgeven? Zo vinden veel mensen bij ons dat loting de mensen die nu actief zijn, buitensluit.’ Een ander aandachtspunt is de inrichting van de wijkraad. Is het een privaatrechtelijke coöperatie waarvan alle wijkbewoners lid zijn en de wijkraad het dagelijks bestuur vormt? Of is de wijkraad een laag van de overheid? En wat zijn daarvan de juridische consequenties? Joost Westerweel, docent aan de Universiteit van Leiden, vindt het een prachtinitiatief, al moet er nog heel wat worden uitgezocht.
[ Foto: Gerard Nijboer (gemeente Rotterdam) vraagt feedback op twee projecten in Rotterdam waarbij bewoners en belanghebbenden aan de lat staan voor het opknappen van twee pleinen.]
Het zijn zomaar wat voorbeelden. Voor hetzelfde geld ging het over de Smederij van Hoogeveen waar bewoners samen plannen maken om de leefbaarheid te vergroten. Ook daar zoekt de gemeente een manier om budget en zeggenschap over te dragen aan bewoners. Of over Amersfoort waar de gemeenteraad een jaar lang experimenteert met andere werkvormen. Ook met het oog op een beter functionerende democratie.
Ruim baan voor initiatieven en mensen die zich willen inzetten voor hun stad. Het democratische proces moet stimuleren, niet fnuiken. Dat is de energie van de bootcamp van vandaag. ‘Maar’, zegt Jornt van Zuylen, ‘de les van vandaag is ook dat je als overheid wel eisen mag stellen aan de democratische aspecten van het proces. Het mooie is dat ook spelregels het onderwerp kunnen zijn van cocreatie. Samen met burgers de democratische spelregels inrichten.’
